In Nederland gelden nog steeds traditionele normen in de verhoudingen binnen een relatie. De man zien we als kostwinner met de betere baan, de vrouw als warme verzorger die haar man niet hoort te overklassen.
Achter elke succesvolle man staat een sterke vrouw, zo luidt een Nederlands gezegde. Maar wie staat er eigenlijk achter een succesvolle vrouw? Succesvolle mannen hebben vaak een partner thuis die voor de kinderen en het huishouden zorgt. Maar succesvolle vrouwen zijn vaak samen met nóg succesvollere mannen. Hoe kan dat?
Dit heeft te maken met de traditionele normen en verwachtingen die we anno 2020 nog steeds hebben van mannen en vrouwen. Van mannen verwachten we overwicht en daadkracht, van vrouwen verwachten we warmte en verzorging. Deze normen blijken ook te gelden voor rollen binnen heteroseksuele relaties: de man zien we als kostwinner met de betere baan, de vrouw als warme verzorger die haar man niet in maatschappelijke status overtreft.
Uit onderzoek van onszelf en anderen blijkt dat deze traditionele verwachtingen het met name moeilijk maken voor mannen en vrouwen in een relatie waarin de vrouw een betere en succesvollere baan heeft dan haar partner. Deze relaties lopen op drie manieren gevaar.
1. Twee carrières op één kussen, daar slaapt de duivel tussen
Ten eerste zijn sociale normen rondom gender zoals het woord al zegt normatief. Het is niet alleen onverwachts als een vrouw meer verdient of een betere baan heeft dan haar man, maar we keuren het, bewust of onbewust, zelfs af.
In een recent experiment lieten we mensen uit Nederland en de VS een fictief stel beoordelen: Ryan en Anna. In de ene conditie vertelden we deelnemers dat Ryan een succesvollere loopbaan had dan Anna, terwijl we in de andere conditie vertelden dat Anna een succesvollere loopbaan had dan Ryan. Vervolgens vroegen we de deelnemers wat ze vonden van de relatie tussen Anna en Ryan.
Wat bleek: mensen die dachten dat Anna een succesvollere baan had dan Ryan, dachten ook dat Anna degene was die de broek aanhad. Ze vonden Anna weinig sympathiek en Ryan nogal een watje, voor wie ze weinig respect hadden. Veel positievere uitkomsten waren er wanneer deelnemers dachten dat Ryan degene was met de belangrijke baan. Bovendien verwachtten mensen dat de relatie van de traditionele Anna stabieler en idealer was dan die van Anna die succesvoller was dan haar partner.
Dit onderzoek toont dat we nogal negatieve verwachtingen hebben van heteroseksuele relaties waarin de vrouw haar partner heeft overtroffen in carrièresucces. Zo’n relatie gaat in tegen wat we (onbewust) normaal en wenselijk vinden. Mogelijk zullen succesvolle vrouwen en hun minder succesvolle mannen dus vaak negatieve reacties uit hun omgeving krijgen.
2. Succesvolle vrouwen voelen zich schuldig naar hun minder succesvolle partner
De negatieve verwachtingen van anderen leggen ook extra druk op de relatie van succesvolle vrouwen en hun partners. Uit ons onderzoek blijkt namelijk dat stellen waarin de vrouw succesvoller is dan haar partner hun relatie een lager rapportcijfer geven dan stellen waarin de man de belangrijkste baan heeft. Ook ervaren succesvolle vrouwen en hun partners meer tijdsdruk en negatieve emoties dan mannen en vrouwen in ‘traditionele’ relaties.
Hoe gaan succesvolle vrouwen om met deze extra spanningen in hun relatie?
Ons onderzoek toont dat vrouwen die hun partner loopbaan-technisch gezien overschaduwen zich niet prettig voelen over hun succes. In een dagboekstudie waarin we ruim 100 succesvolle en minder succesvolle vrouwen acht dagen volgden, zagen we dat sommige van de succesvolle vrouwen zich schuldig voelden tegenover hun partner. Andere vrouwen die succesvoller zijn dan hun partner rapporteerden dat ze erover dachten minder te gaan werken en meer thuis te zijn. Deze patronen zagen we niet bij vrouwen wier partner de betere baan had.
3. Vooral in traditionele landen (zoals Nederland) zetten sociale normen de relatie van succesvolle vrouwen onder druk
Tenslotte blijkt de omgeving waarin mensen leven te bepalen hoe moeilijk het is om een relatie hebben waarbij de vrouw succesvoller is dan de man. Zo toont onderzoek dat we deden in negen Europese landen dat de relatietevredenheid van succesvolle vrouwen en hun minder succesvolle partners nogal verschilt per land. In sommige landen geven deze vrouwen en hun partners hun relatie duidelijk een lager cijfer dan stellen waarbij de man de meest succesvolle loopbaan heeft, terwijl in andere landen de rapportcijfers vrijwel identiek zijn.
Hoe is dit te verklaren? Niet-traditionele stellen geven hun relatie een lager rapportcijfer dan traditionele stellen in landen waar de inwoners sterkere stereotypen over mannen en vrouwen hebben en waar veel meer mannen dan vrouwen belangrijke, hogere functies in de maatschappij bekleden (zoals Nederland en Duitsland). In landen waar de inwoners meer egalitaire verwachtingen hebben over mannen en vrouwen en waar meer gendergelijkheid is op de arbeidsmarkt (zoals Zweden, Finland, Spanje en het VK) geven stellen hun relatie vergelijkbare rapportcijfers.
Dus: wie staat er achter een succesvolle vrouw?
Ons onderzoek toont dat we achter een succesvolle vrouw staan zolang zij haar partner niet voorbijstreeft. Maar als zij tegen onze tradities in gaat en succesvoller is dan haar man, dan wordt het een ander verhaal. Dan vinden we haar man een sufferd en voorzien we dat hun relatie zal stranden. Zelf zal ze haar relatie als minder stabiel ervaren, proberen haar succes te compenseren en zich schuldig voelen ten opzichte van haar partner. Wanneer Nederland zo egalitair wordt dat we niet-traditionele relaties accepteren en omarmen, pas dan staan we werkelijk achter succesvolle vrouwen.
Melissa Vink is postdoctoraal onderzoeker aan de Universiteit Utrecht en verbonden aan SCOOP. Belle Derks is hoogleraar sociale en organisatiepsychologie aan de Universiteit Utrecht en tevens verbonden aan SCOOP.
Foto: Write From Karen (Flickr Creative Commons)